quarta-feira, 21 de fevereiro de 2018

Presidente vampiro

                                               
Sísọ ti fanpaya tó ń gbèjà ìṣealáìnídé titun nípa ìrànlọ́wọ́ ti ìjọba àpapọ̀ ní'lùú Rio de Janeiro. 
Pronunciamento do vampiro neoliberal sobre a intervenção federal no Rio de Janeiro.




Àkójọ́pọ̀ Itumọ̀ (Glossário).
Ìwé gbédègbéyọ̀  (Vocabulário)

Ìdáhùn, s. Resposta, réplica.
Ìbèèrè, àbèèrè, s. Pergunta, questão, requisição.
Náà, pron. dem. Aquele, aquela, aquilo.
Náà, art. O, a, os, as. 
Náà, adv. e conj. pré-v. Também, o mesmo.
Ṣe, v.Causar, fazer.
Ṣẹ, v. Preencher, completar, tornar realidade. Acontecer, ocorrer.
Ṣẹ́, v. Quebrar, dobrar, separar. Tocar moedas ou notas por outras de valor menor, representando a mesma quantia. Conquistar. Cobrir. 
Ṣẹ̀, v. Pecar, ofender. Ter origem. 
Ṣẹ̀, Ṣẹ̀ṣẹ̀, adv. Justamente agora.

Afisọ̀rọ̀, s. Falante. Ìye àwọn afisọ̀rọ̀ - Total de falantes.
Sísọ, s. Fala, pronunciamento. Sísọ ní'lẹ̀ Áfríkà - Falado em África.
, v. Dizer, relatar. 
Wípé, v. Dizer que. 
Sọ, v. Falar, conversar. Desabrochar, brotar, converter, transformar. Bicar, furar. Arremessar, atirar, lançar, jogar. Oferecer algo. Cavar, encravar. Arruinar, estragar. 
Sọ̀dí, v. Explicar, comprovar. 
Sọ̀rọ̀, s. Conversar, falar. 
Sọ̀, v. Discutir, reclamar, resmungar. 
Sọ àsọyé, v. Definir, explicar, falar com clareza.

Sọ̀sọkúsọ, v. Falar bobagem. 
Sòtàn, s. Contar uma história, narrar. 
Sọtán, v. Falar tudo o que deseja. 
Sotẹ́lẹ̀, v. Contar coisas antecipadamente, profetizar. 
Sọtì, v. Fazer uma declaração incompleta. 
Sọtinúẹni, v. Falar o que está na mente da pessoa. 
Sọyé, v. Explicar. 
Sọ̀rọ̀lù, sọ̀rọ̀pọ̀, v. Falar simultaneamente, falar em coro. 
Sọ̀rọ̀lẹ́hìn, v. Caluniar, falar pelas costas.
Sọnípa, v. Falar sobre algo, acerca de. 
Sọjáde, v. Gritar, falar.  
Sọ-àsọdùn, v. Exagerar, falar com exagero.

Sọbótibòti, v. Murmurar, balbuciar. 
Sọkiri, wíkiri, v. Publicar, proclamar, divulgar.
Sọbótó, v. Ser eloquente, ser bem-falante.
Sọkún, v. Chorar, lamentar.  
Sọlénu, v. Culpar. 
, v. Dizer, no sentido de relatar alguma coisa, muito usado nos textos de Ifá. Ter, possuir. Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Fọhùn, v. Falar. 
Fọ̀, v. Falar, dizer, recitar. Lavar roupa, lavar as mãos. 
Fọfẹ̀, v. Falar a grande distância, falar admiravelmente. 
Wíàwígbà, v. Passar de boca em boca, falar em coro. 
Wífún, v. Dizer para. 
Wílẹ́jọ́, v. Dizer algo em um processo. 
Wíràn-nrán, v. Delirar, falar durante o sono.

Wíregbè, v. Falar incessantemente.
Wíjọ́, v. Reclamar, acusar. 
Wítẹ́lẹ̀, v. Predizer, dizer antecipadamente. 
, v. Pensar, imaginar, conceber, meditar. Relatar, contar, reclamar, queixar-se. Preparar, mexer. Vagar no sentido de arejar a cabeça.
Bá-sọ̀rọ, sọ-sí, v. Expressar, endereçar, falar para, direcionar.

Àròyé, s. Debate, discussão, controvérsia, falatório.

Fanpaya, àǹjọ̀nnú, s. Vampiro.
Sátánì, s. Diabo, capeta, satã.
Ààrẹ, s. Presidente.
Igbákejì Ààrẹ, s. Vice-presidente.
Olè, jàgùdà, ọlọ́ṣà, s. Ladrão. 
Ààrẹ tó ń jí owó, s. Presidente ladrão. 
Àwọn tó ń tọ́jú àwọn arúgbó, s. Cuidadores de idosos.
Olùtọ́jú, s. Cuidador.
Obìnrin tó ń tọ́jú àgbàlagbà, s. Cuidadora de idoso.
Títọ́jú àwọn àgbàlagbà ní ilé wọn, s. Ato de cuidar dos idosos em suas casas.

Tuntun, titun, adj. Novo, fresco, recente.
Ìṣekápítálístì, ìṣeòwòèlé, kapitálísíìmù, s. Capitalismo.
Ìṣealáìnídé, s. Liberalismo.

Ìṣealáìnídé titun, s. Neoliberalismo.
mọlẹ́yìn ìṣealáìnídé titun, s. Neoliberal.
Tó ń gbèjà ìṣealáìnídé titun, adj. Neoliberal, que toma partido do neoliberalismo, que defende o neoliberalismo.
, v. Bastar, ser o bastante, ser o suficiente. Ser igual a, equivaler.
, adj. Suficiente, bastante.
, pron. rel. Que. Contração de tí ó. A partícula ó é sempre usada se tí for seguida por um verbo. Antes de pronome  e substantivo, ela não é usada. Ọkùnrin tó pè mí ẹ̀gbọ́n mi - O homem que me chamou é meu irmão.
Tó, tóó, adv. pré-v. Antes de. É antecedido por kí. Kí òun tó lọ, ó sọ̀rọ̀ pẹ̀lú mi - Antes de ele ir, eu conversei com ele.

Nípa èyí, adv. Pelo seguinte.
Nípa, nípasẹ̀, adv. Sobre, acerca de, concernente.

Lọ, v. Ir.
Nípa, nípasẹ̀, adv. Sobre, acerca de, concernente a.
Kọjá, prep. Sobre, além de. 
Ní orí, lórí, lérí, prep. Sobre, em cima de, cerca de, acerca de, a respeito de. 
Lórísórí, prep. Em, por, ao. sobre. 
Sórí, prep. Para cima de. 
Nípati, prep. Conforme. 

Lókè, ní òkè, prep. Acima, no alto de. 
Gbèjà, gbìjà, v. Tomar partido, ficar do lado de.
Gbéjáde, v. Remover o que está dentro, levar para fora.
Gbéjàkò, v. Assaltar, atacar.

Ìrànlọ́wọ́, s. Ajuda, socorro, auxílio.
Ìrànlọ́wọ́ Ọlọ́run, s. Intervenção divina.
Ọ̀ràn lọ́nà tó kárí ayé, s. Problema mundial, questão global, assunto internacional.
Àpapọ̀, s. Soma, total, combinação, ato de unir, de juntar, federal.
Yúróòpù, s. Europa.
Ìjọba Násì, s. Nazismo.
Ìjọba Kọ́múníìsì, s. Governo comunista.
Ìsọ̀kan àwọn Orílẹ̀-èdè Olómìnira Sófíẹ́tì Sósíálístì, s. União das Repúblicas Socialistas Soviéticas
Ìsọ̀kan Sófìẹ̀tì, s. União Soviética.
Lòdì sí òṣèlúaráìlú, adj. Antidemocrático.
Ìṣekọ́múnístì, s. Comunismo.
Ìjọba àjùmọ̀ṣe, s. Democracia. 
Ìṣekápítálístì, ìṣeòwòèlé, s. Capitalismo.
Ìṣesósíálístì, s. Socialismo.
Ìjọba ológun, s. Ditadura militar, governo militar.
Ẹgbẹ́ kọ́múnístì, s. Partido comunista.
Aṣekọ́múnístì, s. Comunista.
Ìṣeàìlólórí, s. Anarquismo.
Ìṣesósíálístì ti ọ̀rọ̀ lásán àròsọ, s. Socialismo utópico.
Ìṣesósíálístì ti sáyẹ́nsì, s. Socialismo científico.
Ìṣeohunayé ti ìtàn, s. Materialismo histórico.
Ìjídìde proletárì, s. Revolução proletária.
Ìmúnisìn tipátipá, ìjọba ìmúnisìn tipátipá, s. 
Totalitarismo (hitlerismo, fascismo, nazismo, nacional-socialismo).
Ìjọba Aláṣẹ Oníkùmọ̀, s. Facismo.
Nípa ará ìlúdídi ará ìlú, àyèọmọìlú, s. Cidadania.
Ọmọ ìlú, ará ìlú, ọlọ̀tọ̀, onílú, s.  Cidadão.

Àti, Conj. E. Usada entre dois nomes, mas não liga verbos. 
Ìṣẹlẹ́yàmẹ̀yà, kẹ́lẹ́yàmẹ̀yà, s. Racismo
Ìwà ipá, s. Vilência
Ìwà àìgba èrò ẹlòmíì, s. Intolerância.
Lábẹ́, prep. Sob, embaixo de.
Ìjọba ológun, s. Governo militar.
Ìjọba, s. Governo, reino.

Ìlú Rio de Janeiro, s. Rio de Janeiro.
Gómìnà ìpínlẹ̀ Rio de Janeiro, s. Governador do Rio de Janeiro.
Ìlú, s. Cidade, terra, região, país.
Olúìlú, s. Capital.

Hùwà ìkà, v. Agir com crueldade. Wọ́n lérò pé ìyẹn ló fà á táwọn aláwọ̀ funfun fi ń hùwà ìkà sí àwọn adúláwọ̀ - Achavam que era por isso que os brancos cometiam tantas atrocidades contra os negros.
Ti lọ, adj. Desaparecido.
, pron. rel. Que, o qual, do qual, cujo.
, conj. Se. Enquanto, ao mesmo tempo que.
, prep. Desde que.
, v. Bater com a mão ou com algo na mão, acertar o alvo.
, adv. Onde, quando.
Ti, prep. de ( indicando posse). Quando usado entre dois substantivos, usualmente é omitido. Ilé ti bàbá mi = ilé bàbá mi ( A casa do meu pai).
Ti, ti...ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - ambos, eu e minha esposa.
Ti, v. Ter (verb. aux.). Arranhar. Pular.
Ti, v. interrog. Como. Ó ti jẹ́? - Como ele está.
Ti, adv. pré-v. Já. Indica uma ação realizada.
Ti, àti, conj. E.
Ti, part. pré-v. 1. Usada para indicar o tempo passado dos verbos. Èmi ti máa rìn lálé - Eu costumava caminhar à noite. 2. É usada com báwo ni - como - quando se deseja expressar sentimento e posicionada antes do verbo principal. Báwo ni àwọn ti rí? - Como eles estão?.
Tìti, adv. Tremendamente, violentamente.
Títí, adv. Continuamente, constantemente.
Títí, prep. Até.
Tìtì, adv. Tremulamente, balançadamente.
Títì, adj. Trancado, que deve ser empurrado, fechado.
Títì, ọ̀nà, s. Via pública, rua, passagem.
Ti... ti, adj. Ambos... e. Ti èmi ti ìyàwó mi - Ambos, eu e minha esposa.
Títi-àiyé, adv. Eternamente.
Títí dé, prep. Até. (referindo-se a um local ou espaço).
Títí di, prep. Até. (referindo-se a período de tempo).
Títí  láé, títí láí, adv. Perpetuamente, para sempre, definitivamente.
Títilọ, adv. Continuadamente, assim por diante.

Ń, v. Estar. Indicador de  gerúndio.
Ń, adv. pré-verbal. O prefixo "ń" no verbo indica não só uma ideia presente como uma ação que esteja ocorrendo, em desenvolvimento (gerúndio). Pela sua função, é equivalente ao verbo auxiliar estar em português.
L', pref. No.
L, pref. Forma modificada da palavra ní quando seguida de palavra iniciada por vogal diferente de i.
, prep. Contração da preposição ní e substantivo. Quando a vogal inicial do substantivo não é i, a consoante n da preposição se transforma em l, e a vogal i toma forma de vogal do substantivo posterior. Mas se a vogal do substantivo é i, ela é eliminada. Ní àná ( l'ánàá ). Ní ilé (ní'lé)
, part. enfática. Usada na construção de frases, quando o verbo tiver dois objetos, o segundo objeto é precedido por " ní".
, prep. No, na, em. Usada para indicar o lugar em que alguma coisa está. Indica uma posição estática.
, v. Ter, possuir, dizer.Transportar carga em um barco ou navio. Ocupar, obter, pegar.
Ni, v. Ser, é.
, pron. dem. Aquele, aquela. Requer alongamento da vogal final da palavra que o antecede somente na fala. Ex.: Fìlà ( a ) nì = aquele chapéu.
Fi, part. Usada como verbo simples, como parte de um verbo composto e para ênfase na composição de frases. Díẹ̀díẹ̀ ni ọjà fi nkún - Pouco a pouco o mercado encheu.
Fi, v. 1. Pôr, colocar. É muito usado na composição de frases. 2. Usar, tomar, pegar para fazer. 3. Dar, oferecer. 4. Deixar de lado, desistir, abandonar. 5. Secar alguma coisa expondo-a ao calor.
Fi, prep. Com, para. Antecede os substantivos que indicam o uso de instrumentos, meios e ingredientes materiais. Ó fi òkúta fọ́ dígí - Ele quebrou o espelho com uma pedra.
, v. Balançar, oscilar, ser instável, rodopiar. Ó fì apá mi - Ele balançou meu braço.
, v. Levar para fazer.
, prep. Como, da mesma forma que.
, v. 1. Perguntar, indagar de alguém, comunicar. Também usado para formar frases interrogativas; nesse caso, é posicionado no fim da frase. 2. Entregar, distribuir. 3. Gerar, dar nascimento a. 4. Estar zangado, aborrecer.
, conj. v. aux. Se. Indica uma condição.
Ìwọ, o, pron. pess. Você. 
Ó, òun, pron. pess. Ele, ela.
, v. Alcançar, ultrapassar, perseguir. Ajudar. Encontrar.
, prep. pré-v. Com, em companhia de.
, prep. Contra.
, adv. Nunca, absolutamente.
Ọdún, s. Ano, estação, período próximo das festividades anuais.
Àwọn, wọ́n, pron. pess. Eles, elas. Indicador de plural.
Wọn, pron. oblíquo. A eles, a elas.
Wọn, pron. poss. Deles, delas.

Ààrẹ, s. Presidente.